عودلاجان یا اودلاجان از محله‌های قدیمی شهر تهران است که از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به ری، از شمال به امیر کبیر و از جنوب به ۱۵ خرداد محدود است و سه محله اصلی امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو را در بر می‌گیرد که از نظر تاریخی، به دلیل وجود بناهای تاریخی متعدد، بسیار غنی است. عودلاجان قدیم با ۲۶۱۹ خانه و ۱۱۴۶ دکان بزرگ‌ترین محله شهر و مرفه‌نشین بود. محله عودلاجان سابقه تاریخی کهنی دارد. در واقع این قدمت به ابتدای تاریخ تهران بازمی‌گردد؛ از زمانی که تهران یک قریه کوچک بیشتر نبوده،محله عودلاجان نیز وجود داشته و لهجه ساکنان آن نیز به روستانشین شمیران شبیه بوده است.عودلاجان از نظر تاریخی، به دلیل وجود بناهای قدیمی متعدد، بسیار غنی است.
این محله واقع در محدوده خیابان‌های پامنار (از غرب)، سیروس (از شرق)، چراغ برق (امیر کبیر) (از شمال) و ابوذرجمهوری (از جنوب) بوده است که همراه با محله‌های ارگ، دولت، سنگلج، بازار و چالمیدان، تهران عصر ناصری را شکل می‌دادند. . ساکنان این محله در قدیم بیشتر کلیمی بوده‌اند. زرتشتیانی نیز در این محله سکونت داشتند. همچنین برخی از مشاهیر تاریخ معاصر ایران مانند خاندان قوام‌الدوله، خاندان مستوفی، نصیرالدوله بدر تاجر ثروتمند و نخستین وزیر فرهنگ دوره پهلوی، سیدحسن مدرس، نماینده مجلس شورای ملی و چهره نامدار مشروطیت در عودلاجان ساکن بودند. خانه‌های پراتاق این محله در عرف عوام به خانه قمر خانم معروف بوده‌است. هیچ جای دنیا به غیراز ایران به پیروان دین یهود، «کلیمی» نمی‌گویند، این عنوان از آنجا گرفته شده که حضرت موسی(ع) «کلیم الله» است و این مردم پیرو آن پیامبرند. در شهرهای دیگر به نسبت جمعیت، محلات ویژه کلیمیان وجود داشته که مهم‌ترین آنها محله کلیمیان تهران در مجموعه «عودلاجان» است.
سرچال
بخشی از محله عودلاجان در قدیمی‌ترین نقشه‌های تهران با عنوان محله کلیمی‌ها نامگذاری شده و کلیمی‌ها این بخش را «سرچال» می‌گفتند، شاید به این دلیل که برای رسیدن به یکی دیگر از محله‌های قدیمی تهران یعنی «چاله میدان» روندگان باید از این محل گذر می‌کردند و عودلاجان را بیرون از چال یا سرچال می‌گفتند، اما بعدها قسمت یهودی‌نشین عودلاجان بین اهالی یهودی و مسلمان با عنوان «محله» یا «سرچال» معرفی شد و این عنوان هنوز هم معتبر است.
سراجی و لبافی
اکنون بیشتر سکنه محله مسلمانان افغانی هستند ولی در گذشته نیازهای مردم محله به وسیله دکان‌داران یهودی تامین می‌شد. دکان‌های قصابی، غذاپزی‌ها کاشر، بقالی‌ها با پنیر کاشر که در خود محله ساخته می‌شد و لوازم و نیازهای مذهبی در مغازه‌ای جداگانه به فروش می‌رسید. بافت اقتصادی محله اودلاجان را همین کسبه و دوره‌گردهای فروشنده پارچه و لباس در خارج از محله و چند کارگاه سراجی و لبافی در بازار آهنگرها و مطب دو سه پزشک و ماما و معلمین مدارس اتحاد وسیله ارتباط ساکنان محله با خارج از محله بودند، تشکیل می‌داد.
گذرهای عودلاجان
عودلاجان از مناطق اعیان‌نشین تهران در دوره قاجار بوده است و همپای بازار وفاداری خود را به مذهب و روحانیت بروز می‌دادند. این را می‌توان از وجود ۱۶ مسجد و مدرسه در این کوچکترین محله تهران دریافت و اینکه طبق اسناد به جا مانده از دوره قاجار، بیشترین آمار روضه‌خوانی، زیارتنامه‌خوانی و تعزیه‌گردانی در آن به چشم می‌آمد. محله‌ای با باغ‌ها و خانه‌های باشکوه بسیار. خانه مدرس و باغ ملک‌الشعرا و کاخ گلستان و عمارت مسعودیه در این منطقه جای گرفته‌اند. مسیو کرشیش اتریشی همراه با ذوالفقار بیک و تقی‌خان، از شاگردان مدرسه دارالفنون شروع به نقشه‌برداری از تهران کردند و سرانجام موفق شدند نخستین نقشه تهران را در سال ۱۲۷۵ هجری قمری ترسیم کنند. در نقشه کرشیش ۲۰ کوچه و گذر عودلاجان به چشم می‌خورد: گذر باغ نظام‌الدوله، گذر در حمام نواب، گذر شتر گلو، گذر مسجد حوض، گذر در مدرسه و کوچه‌های نظام العلما، سردار، سپهدار، شاهبیاتی، معین‌الملک، حاجی علی، آقا موسی تاجر، میرزا آقاجان، خدابنده‌لو، حاجی آقا بابا، آقا محمد محمود، سهراب خان، نقاره‌چی‌ها، هادی خان و محمدخان امیر تومان ازجمله گذرها و کوچه‌های عودلاجان هستند.
تیمچه اکبریان
(شماره ثبت ۱۳۶۰۱ در ۱۵ آبان ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی) با مرمت با نام جدید «سفره خانه سنتی طهرون قدیم»، یکی از تیمچه‌های قدیمی تهران است که در بازارچه عودلاجان روبه‌روی کوچه حکیم قرار دارد. این بنا، با قدمت ۲۶۰ سال، نخستین بانک و صرافی ایران بوده که به صورت بانک رهنی کار می‌کرده است. در ورودی چوبی و بزرگ با کنده‌کاری‌های هنرمندانه‌ای به حیاطی می‌رسد که در قسمت میانی آن حوضی شمالی – جنوبی قرار دارد که به فضای صحن جهت و زیبایی خاصی داده است. فضای صحن اصلی ۸ ضلعی است و از زیرزمین، آب‌انبار، طبقه همکف و اول تشکیل شده است. طبقه اول و همکف با حجره‌هایی احاطه شده که به‌عنوان بانک از آن استفاده می‌شده است.
درباره وجه تسمیه این محله مختصر گفته شده يعني «محل تقسيم آب». اما استخراج معنا از اين كلمه غريب هم خالي از لطف نيست. اینکه از دو واژه «عود» و «لاجی» تشکیل شده است که آن هم به دلیل قرارگرفتنش در راسته عطارها بوده است. دیگر اینکه عودلاجان در واقع اودلاجان بوده و از «او» یعنی آب و «دراجیدن» به معنای بخش کردن و «ان» که پسوند مکان است به وجود آمده و این همه یعنی جایی که آب‌های نهر تقسیم می‌شود. از این میان ظن دوم قوی‌تر است که این منطقه در محلی قرار داشته است که کاربری منسوب به این اسم درباره آن می‌تواند صادق باشد.
عودلاجان به دليل ارتفاع بيشترش نسبت به مناطق جنوبي تهران بر اين محله‌ها تسلط داشت و آب نواحي جنوبي از آنجا تقسيم مي‌شد. محل تقسيم هم سرچشمه بود. براي همين عودلاجان يا اودلاجان را محل تقسيم آب مي‌گفتند.
آثار ثبت شده بافت تاریخی عودلاجان شامل امامزاده یحیی، مسجد خان مروی، مسجد میرزا محمود، مسجد شاهی، سقاخانه سرچشمه، آب انبار مسجد حکیم، باغ سفارت روسیه، بازارچه نایب السلطنه، ساختمان چاپخانه، حمام حکیم باشی، حمام خانم، خانه فرمانفرما، خانه قوام الدوله، خانه امام جمعه، خانه وثوق، خانه موتمن الاطبا، گذر و محله مدرسه خان مروی و مدرسه رضاییه است. خود محله تاریخی عودلاجان هم در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
