شهر بم از شهرهای تاریخی و باستانی کرمان به‌حساب می‌آید، شهرت این شهر تا اندازه ای است که اگر به یک جهانگرد بخواهند عکس تاریخی از ایران را نمایش دهند، قطعا یکی از آن‌ها ارگ بم است. این شهر از لحاظ تاریخی و کشاورزی، شهرت جهانی دارد. شهر بم از قدیمی‌ترین مراکز شهرنشینی در ایران محسوب می‌شود. باید خاطر نشان کرد که تپه تاریخی بیدرون در حدود فاصله ده کیلومتری شمال قرار دارد و تل آتشین نیز در در‌فاصله ۳۰ کیلومتری شرق بم واقع شده‌است که بیانگر این موضوع است که متعلق به‌هزاره دوم تا چهارم قبل میلاد مسیح می‌باشند. با شمیران گشت همراه باشید تا این بنای تاریخی را معرفی نماییم .
آشنایی با ارگ بم
ارگ بم در‌شمال شرقی شهر بم در کرمان قرار‌دارد. ارگ بم از‌سمت شمال به رودخانه بم وصل است، از‌سمت شرق به‌یخچال قدیمی و قسمتی از بقایای مسجد رسول و باغ‌های دروازه، واز سمت جنوب به پارک تازه ساخت ارگ و قسمتی از محله حافظ آباد وصل شده و از سمت غرب به محله مزار خواجه مراد متصل است. ارگ بم شهر قدیم و قلعه قریب را شامل می‌شود که مساحت آن حدود 20 هکتار است و مساحت ارگ و قلعه قریب نیز با هم به حدود حدود شش هزار هکتار می‌رسد.
قسمت بالایی نیز شامل ارگ نیشین و فرماندهی نظامی تکمیلی می‌باشد و ساختمان های آن به قلعه روبرو هستند. این ارگان شامل اشکال مختلف معماری مانند دیوار حصار، برج و نوار، دروازه‌های گوناگون، مسجد، بازار، گودال، کاروانسراها، مدرسه، حمام، زورخانه و محله‌های مسکونی با خانه های اشرافی و فقیرنشین، بخش فرمانداری با سربازخانه اصطبل، کارخانه، خانه فرمانده نیروهای قبیله ای و بخش حاکم نیز دارای یک دولت، یک عمارت چهار طبقه و یک برج دیدنی است.
با‌توجه به‌زمان تشکیل ارگ تاریخی بم، اختلاف نظرهایی وجود دارد که با دوره هخامنشی یا حتی دوره اشکانی مرتبط است. اما بیشتر ساختمان‌هایی که تحت تاثیر زلزله قرار‌داشتند، به‌دوره تیموری تا قاجار مربوط می‌شود . قسمت‌هایی مانند ایوان مساجد با مقیاس و اندازه‌های مختلف آن قدمت قدیمی‌تر (مانند قرن 4 مربوط به سامانیان تا قرن هفتم هجری شمسی در دوره سلجوقی. ( ظاهرا در دوره قاجار ارگ بم بدون اقامت بود، شک و تردید نیز در این زمینه وجود دارد.
در‌مورد زمان شکل‌گیری ارگ تاریخی بم اختلاف نظر وجود دارد. آن را مربوط به دوره هخامنشی و یا حتی مربوط به دوره اشکانی می‌دانند. اما بیشتر بناهایی که تاقبل زلزله برپا بودند به‌دور تیموری تا قاجار نسبت داده می‌شود. قسمت‌هایی مانند ایوان مساجد با مقیاس و اندازه‌های مختلف آن قدمت قدیمی‌تر(مانند قرن چهارم مربوط به دوره سامانیان تا قرن هفتم هجری در دوره سلجوقیان) را به‌یاد می‌آورد. ظاهرا ارگ بم در دوره قاجار بدون سکونت شد البته شک و شبهاتی نیز در این مسئله هست.
ارگ بم بزرگترین بنای خشتی در جهان می‌باشد که در‌نزدیکی شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران واقع شده‌است.
کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع‌ترین قسمت مجموعه نیز به‌شمار می‌آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می‌شود.
قسمت‌های اصلی ارگ بم عبارتند از:
- دروازه اصلی، بازار، میدان تکیه، مسجد برزگ ارگ، مجموعه میرزا نعیم، مسجد کوچک، کاروانسرا، زورخانه، حمام ارگ، دروازه حصار دوم، مدرسه یا خانقاه ارگ، اصطبل، قورخانه، محل آسیاب بادی، خانه حاکم، چهار فصل، چاه اصلی ارگ، بقایای محله قدیم، کناری محله یا غلام محل، دروازه کت کرم و زندان.
ارگ بم و شهر آن از جمله قلعه‌های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می روند. در میان قلعه عمارت حاکم نشین روی صخره‌ای طبیعی بنا شده بود که دارای 5 طبقه بود و همگی از جنس خشت و گل. ستون‌ها و قوس‌ها باقی مانده در قلعه بم، مغازه‌های نانوایی، روغنگیری و قفسه‌های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت. ارگ بم نمونه کاملی از شیوه‌های معماری ایران است.
مساحت ارگ بم
مساحت این مکان تاریخی حدود 180،000 متر مربع است که با دیوارهایی به‌اندازه 6 تا 7 متر و با طول 1815 متر در برگرفته شده‌است. این ارگ از دو قسمت مجزا تشکیل شده است که هر قسمت ویژگی‌های منحصر به فرد را دارد. حدود 67 برج در این مجموعه باستانی بم وجود دارد.
ارگ بم و زلزله سال ۱۳۸۲
در اثر زلزله دی ماه ۱۳۸۲ که تلفات زیادی به مردم و شهر بم وارد کرد، ارگ بم هم آسیب فراوانی دید و در لیست اثار تاریخی در خطر یونسکو قرار گرفت. اما به تدریج روند بازسازی آن آغاز شد و به کمک کشورهای دیگر، اکنون ارگ بم از لیست آثار در خطر بیرون آمده است.
بازسازی ارگ بم بعد از زلزله :
زلزله سال 1382 تقریبا 80 درصد ارگ بم را ویران کرد. بسیاری از کشورها به‌دلیل اهمیت این میراث فرهنگی برای بازسازی آن به ایران یاری رساندند. ژاپن، فرانسه، ایتالیا از همان ابتدا کمک کردند. کشور ژاپن تقریبا 3/1 میلیارد دلار کمک کرد و با ارسال تجهیزات لازم و ایجاد طرح سه بعدی، پروژه بازسازی ارگ بم بعد از زلزله را پشتیبانی کرد.
وزارت میراث فرهنگی کشور ایتالیا هم با بودجه‌ای 500،000 یورویی برای بازسازی برج شماره یک که در گوشۀ جنوب غربی دیوار اطراف شهر قرار دارد استفاد شد. پروژه بازسازی ارگ بم با همکاری متخصصین ایرانی و ایتالیایی در سال 1390 به اتمام رسید. کشور فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم و بانک جهانی هم با در‌اختیار گذاشتن مبلغ زیادی پول به این پروژه یاری رساندند. پس از زلزله به دلیل تخریب شدید ارگ بم یونسکو آن را در لیست آثار در خطر قرار داد اما پس از بازسازی آن در سال 1392 آن را از فهرست میراث و آثار در خطر خارج کرد.
